Mijn favoriete vak tijdens mijn opleiding Neuropsychologie was het onderwerp ‘’consciousness’’. Toen ik het boek doorbladerde en tegen de docent, die dit vak zou gaan geven, zei dat ik er enorm naar uitkeek en al bij voorbaat wist dat dit mijn lievelingsvak zou zijn, rolde ze haast met haar ogen. Die zal vast wel hebben gedacht: ‘’Dat denk je nu!’’ Later zag ik dat de meeste studenten dit vak haatte, vaak moest herkansen en zelfs de professor die de hoorcolleges gaf zei: ‘’Ik heb in mijn leven lang niet genoeg wiet gerookt om dit te begrijpen!’’ Mijn gezicht verkreukelde in een blik van regelrechte verwarring en ik hoorde in mijn hoofd: ‘’Hoe snap je dit niet? Duidelijker kan je het toch niet hebben!’’
Laat ik nou juist goed zijn in complexe en super ingewikkelde onderwerpen, waar ik een regelrechte uilskuiken ben als het op simpele dingen neerkomt, of, zoals ik altijd tegen mijn man zeg: ‘’Als je me vraagt naar rechts te kijken heb je 50% kans dat ik het goed doe.’’ Maar waag het mij een vraag te stellen over het brein of zwaartekracht en je krijgt een drie kwartier antwoord die je achterlaat met hoofdpijn en 10 meer vragen over het onderwerp. Dit stuk schreef ik daarom in 15 minuten, om vervolgens drie kwartier lang te gaan controleren of alle ‘’rechts’’ en ‘’linksjes’’ klopte. En mijn man weer eens te storen met de vraag of hij even kan nalezen of ik geen fouten heb gemaakt in links/rechts. Zucht…
Hier volgt dus een erg bizar en abstract stuk; ik hoop dat je ervan kan smullen zoals ik altijd doe. En weet, kan je deze stof integreren dan zal het je leven kunnen veranderen!
Ooit las ik ergens de zin: ‘’Depressie is een leugenaar.’’, en hoewel ik moet toegeven dat de wetenschappelijke wereld er nog niet echt uit is wat depressie is en waarom het bestaat, vond ik deze uitspraak opmerkelijk. Depressie is zeker een leugenaar, maar angst(stoornissen) ook! En obsessief gedrag… en verslaving… en eigenlijk ook trauma… ‘’Wacht eens’’, dacht ik, ‘’Ons brein is een leugenaar! Vieze vuile … ’’ Grapje hoor, ik probeer je niet dood te gooien met de gortdroge theorie die volgt.
Het brein van een depressieve persoon overtuigt hem van duistere zaken, het brein van een persoon met angststoornissen overtuigt een persoon van gevaar, het brein van een verslaafde en mensen met posttraumatische stress stoornis overtuigt een persoon dat er ‘’helemaal niets aan de hand is’’, dat hij ‘’kan stoppen wanneer hij wil’’, en dat iedereen die iets anders ziet overdrijft. Maakt dit ons brein slecht? Werkt het tegen ons? Zeker niet! Het brein is een gecompliceerde syteem dat werkt om ons te beschermen. Zie het als een machine. Het doet wat het moet doen; het is op een bepaalde manier geprogrammeerd. Maar het moet wel effectief aangestuurd worden om zijn werk goed te doen. Doe je dat niet, dan voert het zijn werk alles behalve effectief uit, dan werkt het zelfs saboterend. Je brein wordt hoe dan ook volgestopt met een bepaald programma: of jij bent er bewust mee bezig en benut het, of je laat de omgeving het doen, en die is niet bepaald hard aan nadenken over wat goed voor jou is.
In het gebied rondom je voorhoofd zit het meeste complexe en geavanceerde systeem van ons brein: het prefrontale cortex. Daarom heet het ook: de voorhoofdskwab. Ik zal nu keihard mijn best doen hier niet teveel op in te gaan, want het liefst schrijf ik 4, 5 of 200 stukken over het prefrontale cortex, maar ik bespaar je dat nu. Het prefrontale cortex gaat over alle complexe taken zoals: vooruit plannen, interpreteren van sociale en cognitieve input, doelen stellen, emotieregulatie, etc. etc. Deze zaken noemen we ook wel ‘’executieve functies’’. De makkelijkste manier om een beeld te krijgen van executieve functies, is door te beseffen dat dieren en kinderen dit in zéér beperkte mate hebben. Een aap kan moeilijk een toekomstplan uitschrijven en een kind kan erg moeilijk zijn boosheid of verdriet onderdrukken.
Echter, omdat het interpreteren van situaties ook een executieve functie is, zoekt het prefrontale cortex altijd naar verklaringen van zaken. Een voorbeeld hiervan is mensen die, wanneer ze proberen in slaap te vallen, continu piekeren of zelfs angstige scenario’s voor hun ogen zien. Of een persoon die steeds zegt: ‘’Ik heb het gevoel dat er iets ergs gaat gebeuren!’’ Zulke mensen hebben vaak fysieke (en mentale) stress. Ze zijn overwerkt, hebben trauma’s die in hun lichaam zijn opgeslagen (hier volgt ook een stuk over) of hebben een hormoonafwijking waardoor hun lichaam te veel stresshormonen aanmaakt. Jouw prefrontale cortex voelt deze fysieke stress: het observeert de oppervlakkige ademhaling, de iets te hoge hartslag, de spanning in de spieren en het denkt: ‘’Er is gevaar, ik moet en zal het vinden!’’. En dan, vind het wel iets wat de oorzaak zou kunnen zijn. Tenminste, het denkt dat het iets heeft gevonden, maar eigenlijk heeft het iets verzonnen. Dus daar lig je dan op je kussen, je wilt kort de volgende dag nagaan in je hoofd. Je gaat je stappenplan af: ‘’Kinderen naar school brengen, boodschappen doen… ‘’ en voor je het weet bemoeit je prefrontale cortex zich ermee en verandert deze planning in een horrorfilm: ‘’Wat als je wordt aangevallen? Wat als een kinderlokker morgen je zoontje van het schoolplein rukt? Wat als je tijdens het boodschappen doen wordt beroofd of iemand in de wijk een aanslag pleegt? Ik voel gevaar!’’
Ik maak even een zijsprongetje naar een ander onderwerp en voeg later alles samen om tot een eindconclusie/advies te komen: het linker en rechterbrein worden verbonden door een constructie dat ook wel ‘corpus callosum’ heet. Deze kan worden doorgesneden. Dit werd wel eens gedaan bij mensen met epilepsie. De overmatige elektrische impulsen worden op deze manier weerhouden van het hele brein platgooien met overactiviteit. Zodoende werden de epileptische aanvallen ingeperkt.
Deze ingreep heeft ons veel geleerd over het brein. Namelijk dat informatie langs deze corpus callosum reist tussen de twee hersenhelften, en zij dus zo met elkaar communiceren. Het gespleten brein fenomeen (split brain) is een van de meeste bizarre dingen die er zijn. Ik zou je zeker aanraden om er wat filmpjes over te bekijken. Want wat gebeurde er bij patiënten met zo een gespleten brein? De twee helften konden niet meer met elkaar communiceren en dus gingen ze los van elkaar een eigen leven leiden. Zo kon een persoon, geloof het of niet, met zijn rechterhand een keus maken, die zijn linkerhand vervolgens afwees. Zie je het al voor je? Je pakt een flesje cola uit de koelkast met je rechterhand en je linkerhand denkt even: ‘’Dacht het niet jongen! Je bent aan de lijn!’’ en grijpt vervolgens vlug een flesje water. Hoe ongelooflijk!? Ook kunnen mensen met een gespleten brein alles met twee handen tegelijk, bijvoorbeeld met de linkerhand en de rechterhand twee tekeningen tegelijk maken.
Het talencentrum bevindt zich in je linkerbrein, deze bestuurt de rechterkant van je lichaam. Doe dit even voor mij, zodat je het stuk makkelijk kan volgen: hef je rechterhand op en doe deze een aantal keer open en dicht. Deze hand is verbonden met het sprekende brein, hij zit links in je hoofd maar bestuurde deze rechterhand. Je rechterhersenhelft bestuurt de linkerkant en deze is zwijgend. Het zwijgende brein kan zijn gedachten/kennis niet conceptualiseren naar taal, maar het kan wel begrijpen. Dus stel dat je een aantal voorwerpen neerzet bij een gespleten-brein persoon, zoals in het filmpje onderaan bij de leestips, en je plaatst links (dus voor zijn zwijgende rechterbrein helft) een tekst met de opdracht: ‘’Pak het blauwe blok en geef die door aan de rechterhand (dus linkerbrein).’’, en je vervolgens aan de rechterkant een tekst plaatst met de vraag ‘’Waarom heb je de blauwe blok gepakt?’’ dan zal de persoon aan tafel, simpel gezegd, een -door het linkerbrein verzonnen- smoesje opzeggen: ‘’Want, blauw is mijn lievelingskleur!’’
Dit heet ook wel confabulatie, technisch gezien is het geen leugen, maar één breinhelft die missende gaten van informatie opvult met een eigen interpretatie. Dit is vooral bekend van mensen met alzheimer of een zwak geheugen; hun brein probeert net als de onze immers een logisch verhaal van het leven te maken. Zij hebben geen gespleten brein, maar het prefrontale cortex zal nog steeds gewoon interpreten wat de missende informatie is.
Terug naar het prefrontale cortex. Een aantal simpele feitjes:
– Dit is het gedeelte van ons brein waar we mee liegen.
– En het gedeelte dat kiest tussen de leugen, de waarheid of iets daartussenin.
– Liegen kost meer hersenactiviteit dan de waarheid. Lieg je veel? Dan train je dus je prefrontale cortex en besluit hij vaker voor een leugen te kiezen
– Hersenstimulatie van dit gebied versterkt het menselijke vermogen om te liegen en misleide.
– Mensen met dysfunctie of schade aan hun prefrontale cortex kunnen niet liegen en missen het vermogen zelfs om sarcasme te begreipen. Logisch, want als je erover nadenkt is dit eigenlijk gewoon grappend liegen.
Ik kan me voorstellen dat je nu wel denkt: oké…. Waar wil je nou precies heen met deze informatie? Ik zal je dat simpelweg uitleggen: ons brein liegt ons voor zonder dat we ons daar bewust van zijn. Je hoeft daarvoor geen gespleten brein te hebben. Dit fenomeen heeft het echter wel duidelijker aan ons gemaakt. Wanneer je ergens geen verklaring voor kan vinden, zoekt je prefrontale cortex er één. Wanneer je in gesprek een antwoord geeft op de vragen: antwoord vooral je sprekende brein, terwijl je zwijgende brein meer weet, begrijpt en voelt. Alle cliënten die ik spreek, allemaal, leven in een bepaalde mate in ontkenning, zonder dat ze het weten. Letterlijk elk mens kan hier slachtoffer van zijn, maar waarom heb ik het dan alleen over cliënten? Omdat ik alleen de psychologen rol draag als ik werk. Werk ik niet? Dan communiceer ik gewoon met je van van mens tot mens en ga ik echt niet lopen pijnzen of tussen de regels in lezen. Ben niet gek! Dat is haast een topsport. Dat is de enige plek waar ik diep graaf in de ziel, alles achter je woorden zoek, analyseer waar je daden op wijzen tegenover je woorden en alles (met vertrouwen in jou) opzettelijk betwijfel is tijdens 1:1 gesprekken waar het mijn taak is om dat te doen. Ik kan dus alleen spreken voor mensen die ik heb gesproken als hun therapeut, en natuurlijk: namens mezelf. Want ook mijn brein heeft me vaak voorgelogen, die vieze vuile…. (grapje weer).
Maar hoe omzeil je dit dan? Een simpele tip: niet gelijk antwoord geven. Wees even stil. Laat de vraag even circuleren, laat je linker- en rechterhersenhelft met elkaar discussiëren en luister dan naar je gevoel. Diep van binnen weet je namelijk wat de waarheid is, die zit, hoe cliché dat ook mag klinken, in je hart.
Tip nummer twee: wees introspectief. Kies regelmatig momenten om even te reflecteren en naar binnen te kijken. Je lichaam is daarvoor een enorm goede boodschapper: waar voel je stress en spanning? Waar voel je pijn? Heb je een onderbuik gevoel of een zware borstkas? Wat er gaat er in je hoofd om? Etc. etc. Ik plan zelf hiervoor een vaste dag in de week, en schrijf dan alles uit + doelen om aan te werken.
De laatste tip, en dit is helaas een niet zo simpele, is: ‘’Spreek de waarheid, of zeg op zijn minst geen leugen.’’ Dit is een van mijn favoriete uitspraken, afkomstig van een hoogleraar in de psychologie. De uitleg daarvan, in zijn woorden: ‘’If you don’t tell the truth, or if you lie, you corrupt the instinctual mechanisms that manifest themselves as meaning. So the fundamental reason to not lie is because you corrupt your own perceptions.’’
Met andere woorden: wees eerlijk in je taal, in je handelen, in je gevoelens. Hoe eerlijker je bent hoe meer het vermogen van je brein om te confabuleren (liegen) afsterft. Wees dapper door eerlijk te zijn tegen jezelf over je innerlijke pijn. Want wanneer je jezelf voorliegt, leer je brein je voor te liegen. En als dat zo is, weerhoudt het je van groeien, want het verbergt de problemen. Het maakt de wereld eng, lelijk en onrechtvaardig. Het weerhoudt je van liefdevolle relaties en emotionele intimiteit. Het houdt je weg van hetgeen dat betekenisvol is in je leven en ketend je vast aan een oppervlakkig leven van reageren in plaats anticiperen en bewust handelen. Als je brein een leugenaar is… dan zal je alleen bezig zijn met overleven en in plaats van leven. Een cliënt zei ooit: ”Ik haat het om mijn verhaal steeds te hebben moeten doen bij een nieuwe psycholoog. Ik haat het om me steeds kwetsbaar op te stellen. Maar dat is een oppofering die ik bewust maak, dit is de prijs van een gelukkig, wijs, rijk en liefdevol leven.” Wat een wijsheid!
Wat de meeste mensen nodig hebben voor deze dappere versie van eerlijkheid, is een veilig, onbeoordelende (luister)ruimte. Wie kan die voor jou bieden? Heb je hier behoefte aan en komt er niemand in je op? Check even het kopje ”extra’s” op deze site om te zien of ik nog plek heb voor 1:1 gesprekken. Anders kun je mij altijd een berichtje sturen!”
Meer leren over dit onderwerp?
Video: You are two – CGP Grey (!)
https://www.youtube.com/watch?v=wfYbgdo8e-8
Boek: Gij zult niet merken – Alice Miller
Boek: The body keeps the score – Dr. Bessel van der Kolk
Artikel: The art of lying – Scientific American
(!) = aanrader
Popular
